حکایت ضرب‌المثل «فلانی دود چراغ خورده است» را می‌دانید؟

در باشگاه ضرب‌المثل امروز حکایت کوتاهی را از ضرب‌المثل «فلانی دود چراغ خورده است» می‌خوانید.

  

مَثَل‌ها داستان زندگی مردم‌اند و چون آیینه‌ای روشن، آیین‌ها، تاریخ، هوش، بینش و فرهنگ ملت را در خود نشان می‌دهند. «مَثَل واژه‌ای است که از عربی به فارسی راه یافته و آنچنان که می‌نویسند از ماده مثول بر وزن عقول به معنی شبیه بودن چیزی به چیز دیگر یا به معنای راست ایستادن و بر پای بودن آمده است». این واژه در عربی به چند معنا به کار رفته است: مانند و شبیه، برهان و دلیل، مطلق سخن و حدیث، پند و عبرت، نشانه و علامت. در اصطلاح اهل ادب مثل نوعی خاص از سخن است که آن را به فارسی داستان و و گاهی به تخفیف دستان می‌گویند (رحیمی، 1389).

با این وصف در باشگاه ضرب‌المثل امروز به نقل حکایت کوتاهی از ضرب‌المثل «فلانی دود چراغ خورده است» می‌پردازیم. 

****************************

افراد فقیر هنگام درس خواندن برای آنکه روغن چراغشان در طول شب تمام نشود و چراغ خاموش نشود، فتیله‌اش را پس از روشن کردن پایین نمی‌کشیدند.

این کار را انجام می‌دادند تا حرارت فتیله، روغن یا نفت مخزن را زیاد بالا نکشد و مصرف نکند و با آن نور ضعیف، شب را به صبح می‌رسانیدند. چون روغن یا نفت به قدر کافی از مخزن به فتیله نمی‌رسید. لذا دود می‌زد و فضای اتاق را دود آلود می‌کرد.

فرد دود چراغ را می‌خورد ولی همچنان به مطالعه ادامه می‌داد. این فرد زمانی که از لحاظ علمی به مقام و مرتبه بلندی می‌رسید می‌گفتند که فلانی دود چراغ خورده است.