وضعیت تولیدات کشاورزی و راهکار های خودکفایی

ایران یکی از برترین کشور های جهان در حوزه کشاورزی است اما با این حال رسیدن به خودکفایی در این حوزه همچنان نیازمند پیمودن راه است.

به تعبیر نشریه ساینس ایران خاستگاه کشاورزی در جهان است که بدلیل چالش های آب و هوایی و خاکی فقط ۱۲ درصد از وسعت این کشور تحت عملیات کشاورزی می‌باشند؛ با این وجود ایران امروز، یکی از کشور های برتر دنیا در زمینه تولیدات کشاورزی است و از سوی دیگر طبق آخرین آمار اداره ی غذا و کشاورزی سازمان ملل این کشور در زمینه تولید و صادرات پسته، زعفران، زرشک، خاویار، سته و شفت گیاهی رتبه اول در جهان را دارد و در بسیاری از محصولات دیگر رتبه 2 تا 15 جهانی را از آن خود کرده است.

کشاورزی در ایران که بیش از صنعتی بودن بیشتر بر محور کشاورزی است که به عنوان یکی از مهمترین و استراتژیک ترین بخش های اقتصادیبه شمار می رود. از این رو بررسی عملکرد دولت یازدهم که با شعار بهبود وضع اقتصاد پا به میدان گذاشت در حوزه کشاورزی نشان می دهد دوسال ابتدای فعالیت این دولت با درک صحیح از وضع موجود، نوعی ثبات در حصول اهداف راهبردی این بخش اتفاق افتاده است که از جمله آن می توان به افزایش ضریب خود اتکایی در برخی محصولات، توجه به فرایند های پس از تولید و تثبیت پارامتر های موثر در بازار اشاره کرد.

از سوی دیگر آمار بانک مرکزی نشان می دهد بخش کشاورزی کشور با رقمی معادل 3.8 درصد رشد داشته است که علی رغم چالش های پیش رو و خشکسالی های پی در پی 15 سال اخیر امری مثبت تلقی می شود. 

هدایت الله مرادزهی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نهم، گفت: وزارت جهاد کشاورزی به تنهایی مسئول رسیدگی به بخش کشاورزی نیست و در واقع تمام دستگاه ها باید به صورت موازی در راستای پیشرفت این بخش همکاری داشته باشند که در سال های اخیر این امر نسبت به گذشته روند بسیار خوبی داشته و شاهد پیشرفت در این حوزه بوده ایم. 

** کشاورزی ایران و موانع طبیعی 

با وجود تلاش ها برای پیشرفت کشاورزی در کشور، موانعی طبیعی بر سر راه این سرمایه ملی قرار گرفته است که باعث شده است کشاورزی در ایران علی رغم پیشرفت روز افزون، به یک صنعت عظیم بدل نشود. 

خشکسالی و کاهش نزولات آسمانی در سال های اخیر بعنوان یک چالش میان راه کشاورزان قرار گرفته است. با این حال نگاه درست به آب در برنامه پنجم توسعه گام موثری در بهبود روند استفاده از منابع آبی برداشت به طوری که برخی منابع آبی که انتظار می رفت در مدت زمانی معین کاملا خشک شود همچنان بعنوان یک منبع موثر قابل استفاده است. 

از این رو برخی معتقدند که تاکید بر کشاورزی در شرایط آبی موجود اشتباه محض است. چنانکه چندی پیش، عیسی کلانتری، وزیر اسبق کشاورزی، خودکفایی کشاورزی را «مزخرف» خواند. اما برخی دیگر معتقدند علی رغم تبخیر شدید موجود در کشور که امری طبیعی است، میزان مصرف آب در کشاورزی با تکیه بر تکنولوژی و مدیریت صحیح قابل کنترل است. 

هدایت الله مراد زهی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نهم، تصریح کرد: عمده ترین مانع برای کشاورزی، بحران آب است لذا وزارت جهاد کشاورزی باید برای رونق کشاورزی پیش از هر چیز، منابع آب را به شیوه صحیح مدیریت کند و ریزش های جوی به درستی مهار شود.

** کشاورزی، خلاء قانونی ندارد 

خوشبختانه بخش کشاورزی در کشور در سطح کلان، نیازمند هیچ قانون جدیدی نبوده و تنها اتکا به سیاست های کلی نظام در بخش کشاورزی میتواند پاسخگوی نیاز قانونی این بخش باشد. چنانکه بند 2 سیاست های کشاورزی ابلاغی توسط مقام معظم رهبری جامعیت این قانون را مبرهن می سازد.

 تامین امنیت غذایی با تکیه بر تولید از منابع داخلی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی، ارتقاء سطح سلامت مواد غذایی تا استاندارد جهانی، اصلاح و بهینه نمودن الگوی مصرف و حمایت موثر از تولید و صادرات در محصولات دارای مزیت های نسبی و ایجاد مزیت های جدید (از جمله هدفمندنمودن یارانه ها در جهت تولید و صادرات) 

 

** راه خودکفایی کشاورزی چیست؟

 

آنچه خودکفایی را از خوداتکایی متمایز می کند اقدام عملی پس از باور "ما می‌توانیم" است. لذا آنچه در خودکفایی کشاورزی هدف قرار می‌گیرد بر دوپایه تنظیم می شود؛ نخست رفع تهدید خارجی و دوم کاهش آسیب پذیری در داخل و تامین نیاز مردم. از این رو بندهای 6 و 7 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، بر لزوم اتخاذ سیاست‌های افزایش تولید داخل و کاهش واردات کالاهای اساسی تاکید دارد. 

هدایت الله مرادزهی، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس نهم، ادامه داد: نگاه به تولید کننده و کشاورزان نباید به چشم هزینه نگاه شود بلکه اینها سرمایه هستند و علاوه بر کاهش واردات باید بازار فروش و صادرات برای آنها فراهم شود.

با این حال طبق آمار گمرک، از 5 کالای عمده وارداتی به کشور در سال 1392، چهار کالا از بخش کشاورزی است. همچنین عمده‌ترین کالای وارداتی به کشور در سال 1392، برنج بوده که 3/2 میلیارد دلار صرف واردات این محصول شده است. برنج حدود 7/4 درصد کل ارزش واردات کشور را در این سال به خود اختصاص داده و در رتبه اول قرار گرفته است. 

 

پس از برنج، کنجاله سویا که مهمترین خوراک مرغ محسوب می‌شود و کمبود آن سبب بحران مرغ در سال 1391 شد. 

بنابراین مهمترین رویکرد در حوزه کشاورزی، باید حرکت به سمت افزایش تولید داخل محصولات کشاورزی و کاهش واردات باشد. بر همین اساس به نظر می رسد توجه به مواردی چون ضرورت داشتن آمار دقیق و شفاف، ارتقای شخصیت فرهنگی و اجتماعی کشاورزان، حمایت از کشاورزان، ورود تکنولوژی به کشاورزی، اصلاح الگوی مصرف بخصوص در حوزه ی آب، تقویت زنجیره ارزش افزایی (از طریق افزایش سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی)، مبارزه با آفات و استفاده از تجربیات کشور های پیشرفته و مدیریت منابع و مراتع، باید در اولویت برنامه ریزی در سطح کلان قرار بگیرد.