آشنایی کامل با رادارهایی که ایران دارد...!

رادار کاستاکاستا برای اولین بار در رژه روز ارتش در نوزدهم فروردین سال 1388 به نمایش درآمدند، رادار کاستا از جمله جدیدترین سیستم‌های راداری ساخت روسیه است که می‌تواند در بیش از 150 کیلومتری 55 هدف پنهان‌کار را شناسایی نماید، این رادار مشهور و پیشرفته در باند UHF به رهگیری اهداف می‌پردازد، طول موج بلند این باند هر چند باعث خطای قابل توجه رادار در تخمین موقعیت دقیق اهداف می‌گردد اما اثرات مواد جاذب امواج راداری (RAM) و سطوح منحرف‌کننده و به دام‌اندازنده امواج راداری را به حداقل می‌رساند، عامل شهرت کاستا در واقع توانایی بالای این رادار برای شناسایی اهداف پنهان‌کار در محیط‌های آلوده به جنگ الکترونیک است، رادار کاستا نیز به عنوان یک رادار ارتفاع پایین با برخورداری از نشانگرهای دیجیتالی اهداف متحرک می‌تواند اهداف در حال پرواز در ارتفاع بسیار پایین و یا اهداف قرار گرفته در پس زمینه‌های محیطی را شناسایی نماید، در رژه فروردین ماه سال 1388 دو نوع از رادار کاستا به نمایش درآمد، نمونه‌های 2KE, 2KE2، رادار کاستا در نمونه 2KE2 از یک بشقاب مرتفع با ارتفاع 14.5 متر از سطح زمین استفاده می‌نماید که این رادار را برای عملیات در مناطق ناهموار و حتی مناطق شهری به گزینه‌ای ایده‌آل بدل می‌سازد، اما نمونه 2KE از یک بشقاب پروانه‌ای شکل بهره ‌می‌برد که بیشتر برای عملیات در نقاط هموار و کویری مناسب است.

ز باند VHF برای شناسایی اهداف پرنده کوچک و اهداف پنهانکار استفاده می نماید. کاستا در دوگونه 2KE ,2KE2 خریداری گردیده که نمونه 2KE2 بر روی یک پایه 14.5 متری استقرار میابد و میتواند اهداف پنهانکار پرواز کننده در ارتفاع کمتر از 6 کیلومتری را تا فاصله 150 کیلومتری شناسایی نماید.

در زمینه خرید رادارهای پیشرفته خارجی نیز دو مورد مطرح، رادارهای «نبو» و «کاستا» هستند. کاستا یک رادار تاکتیکی هشدار هوایی با توانایی ویژه ای برای کشف اهداف در پس زمینه و محیط های آلوده به اخلال الکترونیکی است که در باند UHF کار می کند. بیشینه برد کشف این رادار که اهداف را به صورت سه بعدی ردیابی می کند 150 کیلومتر، پوشش 360 درجه در افق و 25 ئرجه در بلندا و تا سقف 6 کیلومتر را داشته و دارای توانایی ردگیری همزمان 30 یا 50 هدف است.

کاستا از توانمندی بالایی در آشکارسازی و ردیابی اهداف با سطح مقطع راداری بسیار کم برخوردار است. این رادار از نوع تمام متحرک بوده و به همین دلیل از قابلیت جابجایی بالا و توانایی حضور سریع در مکان های مورد نظر برای ایجاد پوشش راداری برخوردار است. رادار آن سه تکه بوده که در حال حرکت به صورت جمع شده قرار دارند به طوریکه بخش میانی در زیر و دو بخش دیگر در طرفین و بالا استقرار یافته و برای شروع به کار این سه قسمت به طور خودکار به هم متصل شده و پایه ای که آنتن روی آن مستقر است.

در مجموع به ارتفاع حدود 14 متر می رسد. بنابرا اعلام منابع خارجی این رادار در زمان 20 دقیقه آماده به کار شده یا از حالت استقرار به حالت حرکت در جاد تغییر وضعیت می دهد.

رادار نبو

شاید بهترین و پیشرفته ترین رادار اعلام شده در مجموعه دفاع هوایی کشور، رادار روسی «نبو» باشد. نبو یک رادار کششی برد بلند و مخصوص هشدار زودهنگام هوایی است که در باند وی-اچ-اف کار می کند. این رادار تمام دیجیتالی به عنوان یکی از پیشرفته ترین رادارهای زمین پایه جهان که حضور آن در ایران تعجب کارشناسان خارجی را نیز برانگیخت با استفاده از فناوری های پیشرفته ای چون آنتن آرایه کاوش الکترونیکی فعال(AESA) و البته با المانهایی در فرم یاگی و هدایت الکترونیکی امواج کار برای شناسایی اهداف، رهگیری و تعقیب زاویه ای تک پالس ها را نیز به انجام می رساند و قابلیت تصویر سازی 4 بعدی برای بی اثر کردن اخلالگرهای دیجیتال را دارد.

رادار نبو که شبیه به نمونه موجود از آن در ایران است؛ 84 آنتن یاگی در این نبو به کار رفته

 

>نبو قابلیت شناسایی طیف وسیعی از هواگردها شامل بیش از 100 هداف آیرودینامیک، موشک های بالستیک و کروز را در برد و سقف پرواز کوتاه تا بلند دارد. قابلیت های مقاومت در برابر جنگ الکترونیک دشمن به اذعان منابع غربی بسیار بالا است. همچنین نحوه عملکرد این رادار مقاوت بسیار بالایی در برابر موشک های ضدرادار فراهم کرده و تا حدودی در عملکرد آنها ایجاد اختلال نیز می نماید. برای این رادار برد 350 کیلومتر و سقف پرواز 100 کیلومتر اعلام شده است.
امروزه نبو نیز از پیشرفت های بومی کشور بی نصیب نمانده و توسط متخصصان داخلی در برخی زمینه ها در حال طی کردن فرآیند بهسازی است.

مطلع الفجر-1

برای رفع نیاز کشور در سطح مورد نظر، برای مدت طولانی، جلوگیری از ایجاد وابستگی، و پوشش تمام کشور در هر زمینه شاید بهترین راه، جز اتکا به توان داخلی نباشد. از اینرو همانطور که در بخش های پیشین گزارش گفته شد برنامه ساخت رادارهای دوربرد نیز در کشور در دستور کار قرار گرفت که رادار ملی به عنوان اولین رادار ایرانی راداری دوربرد نیز بود.

اما نیازهای جدید متخصصان را به سمت ساخت رادارهایی با تحرک مناسب و بالا هدایت کرد که رادارهای میانبرد و دوربرد مطلع الفجر از جمله آنها هستند. لازم به ذکر است در زمینه رادارها برد مورد نظر برای دوربرد خطاب کردن یک سامانه در حدود 400 کیلومتر به بالا بوده و بردهای کمتر از آن تا حدود 30 کیلومتر به طور معمول توسط مسئولان امر به عنوان میانبرد معرفی می شود.

رادار مطلع الفجر-1 از اولین نمونه های رادارهای داخلی با توانایی مناسب در کشف اهداف پنهانکار است. وجود این رادار که در زمره رادارهای با برد متوسط به بالا قرار می گیرد در باند VHF کار می کند و محصول تفکر استفاده از کلیات یک سامانه موجود برای رسیدن به سامانه ای پیشرفته و قابل، با اتکا به توانمندی نیروهای داخلی در زمینه های پیشرفته ای چون مخابرات، الکترونیک و رایانه است.

رادار مطلع الفجر-1 در حالت آماده به کار

نحوه عملکرد سخت افزاری آنتن رادار مطلع الفجر بدین صورت است که اجزای آن در حال حرکت به صورت جمع شده روی سقف کانتیرنر حاوی تجهیزات هستند. پس از استقرار در ناحیه مورد نظر، آنتن ها که به فرم یاگی هستند از حالت جمع شده باز می شوند. این مجموعه روی پایه ای که به صورت تلسکوپی جمع شده است قرار دارند که با باز شدن این پایه، مرکز آنتن ها در ارتفاع حدوداً 8 متری سطح زمین قرار می گیرد. در مطلع الفجر-1 از 12 آنتن یاگی شکل که مشابه آنتن های مرسوم گیرنده امواج تلویزیونی هستند استفاده شده است.

برد این رادار که 360 درجه را پوشش می دهد در حدود 300 کیلومتر بوده و سقف ارتفاع قابل پوشش آن 20هزار متر است که بیشتر از پیشترین سقف پرواز بسیاری از هواپیماهای نظامی معمول بوده و ارتفاع تاکتیکی اهداف را ارائه می دهد. رادار به همراه مکانیزم های استقرار، سامانه های پردازشگر، کنترل و نمایشگرهای کاربران،  ادوات مخابراتی و سامانه تولید برق همگی توسط یک تریلر حمل می شوند که توان تحرک بالایی به آن می دهد. این رادار از سامانه های ضدجنگ الکترونیک نیز بهره مند است و پایداری خوبی در فضای نبردهای مدرن خواهد داشت.

مطلع الفجر-1 با آنتن های جمع شده در حال حرکت در رژه نیروهای مسلح کشور

قابلیت کدینگ بر اساس الگوهای بومی با احتمال کشف پائین، شبکه عیب یابی خودکار، قابلیت پرش فرکانسی هم به صورت تصادفی و هم تابع الگوریتم مورد نظر در کنار طراحی مدولار(ماژولار) و امکان گسترش از دیگر ویژگی های قابل ذکر سامانه مطلع الفجر-1 است. این رادار قابلیت عملکرد شبانه روزی داشته و کاربری و تعمیر و نگهداری آن آسان است.
همچنین قابلیت جهش فرکانسی تا 100 پله، برخورداری از سامانه های ضدجنگ الکترونیک، امکان استفاده به صورت شبیه ساز آموزشی و قابلیت ردگیری همزمان 100 هدف و نگهداری سابقه اهداف از دیگر توانمندی های این رادار است.
طول موج این رادار بالا بوده(فرکانس پایین) که قابلیت کشف اهداف پنهانکار(رادار گریز) را به خوبی فراهم می کند. مواد جاذب امواج راداری که در هواپیمای پنهانکار استفاده می شود طول موج بالا را بازگشت داده و در نتیجه کشورهایی که به چنین رادارهایی دسترسی دارند از فاصله مناسبی موفق به کشف چنین هواپیماهای ارزشمندی می شوند.

مطلع الفجر-2

پس از استفاده های عملیاتی از رادار مطلع الفجر-1 در تمرین ها و رزمایش های گوناگون و  نقاط مختلف کشور، و همچنین با پیشرفت علم و فناوری های مرتبط طبیعی است بهسازی و ارتقاء در این سامانه به مرحله اجرا گذاشته شود. رادار مطلع‌الفجر 2، یک رادار متحرک برد بلند مراقبت هوایی و هشدار زودهنگام در باند VHF است که می‌تواند به طور مستقل عمل کرده ویا به عنوان بخشی از یک سامانه پدافندی و البته جزئی از شبکه یکپارچه پدافند هوایی باشد.
این رادار قابل استفاده در تمام شرایط آب و هوایی و یک رادار مدرن با پردازش کوهرنت و با اجزای تماماً بهره مند از نیمه هادی ها است که می‌تواند اهداف هوایی را تا برد 480 کیلومتر و همچنین اهداف با سطح مقطع پایین را آشکارسازی و ردگیری کند.

مطلع الفجر-2 در بازدید رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه توانمندی های دفاعی

در مطلع الفجر-2 نیز مانند نسل قبلی تمامی اجزای سامانه بر روی یک تریلر نصب شده است. تغذیه رادار می‌تواند توسط دو دیزل ژنراتور نصب شده بر آن یا توسط برق شهر انجام شود. مدت زمان لازم برای آماده به کار کردن رادار توسط سه خدمه آن، کمتر از دو ساعت است. با توجه به تحرک بالای این رادار و مدت زمان مناسب راه اندازی با توجه به رده عملیاتی آن که رادارهایی بزرگ و دوربرد است قابلیت تغییر موضع تاکتیکی این رادار نیز قابل توجه بوده و برای ایجاد پوشش بهتر در نقاط مورد نظر می تواند جابجا شود.

در روش پردازش کوهرنت یا منسجم(Coherent) که در مطلع الفجر-2 از آن استفاده شده تمامی سیگنال های ارسالی با مشخصات یکسان از نظر فاز فرستاده می شوند و از اثرات تصادفی آنها پیشگیری می شود در حالی که در روش غیرکوهرنت یا نامنسجم سیگنال های ارسالی دارای اختلاف فاز هستند. از نتایج به کارگیری چنین روشی، توانایی تشخیص کوچکترین اختلافات سرعت اهداف است که ناشی از اختلافات سیگنال های بازگشتی است که در هنگام ارسال هیچ اختلافی(درواقع اختلاف فاز) با هم نداشتند. همچنین تداخل کمتر و مزایای سیگنالی بهتری در این روش نسبت به روش نامنسجم دارد.

در این رادار با 2 کانال مستقل به صورت همزمان و با استفاده از همه ظرفیت،قابلیت ردیابی و آشکارسازی فرکانس ها فراهم شده است که به این ترتیب با جایگزینی یک کانال در صورت ایجاد اشکال در فرستنده،گیرنده ویا مسیر آنتن کانال دیگر، پایداری عملکردی و قابلیت اعتماد بالایی در زمینه شناسایی و ردگیری اهداف هوایی ایجاد شده است.

استفاده از تجهیزات الکترونیکی پیشرفته نظیر نیمه هادی ها باعث افزایش مدت زمان قابل کارکرد و کاهش احتمال بروز خرابی در این رادار شده و میزان زمان مورد نیاز برای تعویض و تعمیر قطعات آن را نیز کاهش داده است.

مطلع الفجر-2 که عملکردی سه بعدی دارد از برد مناسب، از قابلیت اندازه گیری زاویه، جهت، سرعت و ارتفاع اهداف پروازی به روش مقایسه سیگنال بین 2 کانال مستقل موجود در رادار برخوردار است.

تجهیزات فرستنده و گیرنده در این نسل از رادارهای مطلع الفجر به طور کامل بومی سازی شده و به مرحله تولید انبوه رسیده است.

با توجه به تصاویر منتشر شده از بازدید رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه دستاوردهای دفاعی در تابستان سال جاری به نظر می رسد بارز ترین تفاوت ظاهری مطلع الفجر-2 با نسل پیش از خود در بکارگیی تعداد بسیار بیشتر آنتن است. مطلع الفجر-1 تنها از 12 آنتن در دو ردیف روی هم که به صورت متقارن در دو طرف پایه استوانه ای نگهدارنده چیده شده اند استفاده می کند در حالی در که در نسل جدید آن از 32 آنتن در دو طبقه به فاصله حدود 2 متر و در هر طبقه دو ردیف استفاده شده است.

در هر ردیف 8 آنتن به طور متقارن حول استوانه نگهدارنده قرار گرفته اند. بنابراین ارتفاع نهایی آنتن ها از سطح زمین باید به حدود 10 متر رسیده باشد که در افزایش پوشش دهی ارتفاعات پایین تر بی تأثیر نیست.

نمایی از مطلع الفجر-2 و آنتن های آن در زمینه تصویر؛ کاشف-2 با آنتن سفید رنگ تشخیص دوست از دشمن(IFF) در جلوی تصویر

هر چند در تصاویر منتشر شده از مطلع الفجر-1 تفاوت هایی در مکانیزم باز شدن آنتن ها به چشم می خورد اما در مطلع-2  این تفاوت ها جدی تر بوده و همچنین پایه نگهدارنده نیز با برش دادن و حذف بخش هایی از بدنه استوانه ای آن سبک تر شده است. سنگین تر شدن مجموعه آنتن ها و پایه نسبت به قبل باعث شده تا در نسل جدید این رادار از جک های قوی تری برای برداشتن بار از روی تریلر در هنگام استقرار استفاده شود.

با استفاده از این رادار دوربرد که 60 درصد افزایش در برد نسبت به نسل قبلی داشته است مساحت بسیار بیشتری از کشور با هر دستگاه از آن تحت پوشش قرار می گیرد. به عنوان مثال تمام آسمان خلیج همیشه فارس تنها با یک رادار مطلع الفجر-2 که به عنوان مثال در جنوب غربی استان فارس مستقر باشد از شرق تنگه هرمز و سواحل کشور کوچک امارات تا سواحل کشور کوچک تر کویت و در جنوب نیز تمام مساحت کشورهای بحرین و قطر تحت پوشش قرار گرفته و ده ها هدف مختلف را با دقت بالا کشف و ردیابی می کند.

تصویری مثالی از نحوه پوشش مرزها و خارج کشور با رادار مطلع الفجر-2

البته این عمق از نظر ایمنی در برابر موشک های ضدرادار چندان ایجاد نگرانی نمی کند زیرا امواج ساطع شده از این رادار توانایی ایجاد اختلال در حسگرهای این نوع موشک ها را دارد اما برای محفوظ ماندن از خطر سایر موشک های ضد اهداف زمینی استقرار در عمق بیشتر با توجه به برد بالای این رادار همچنان پوشش مناسبی رو فراهم می کند.

کاشف-1

به گزارش مشرق، کاشف-1 راداری تمام متحرک، میانبرد، در باندS با برد بیشینه 150 کیلومتر و سقف 14هزار متر بوده و عملکرد آن دو بعدی است به این معنی که دو مختصه مکانی هدف را نسبت به خود می سنجد که شامل فاصله مستقیم و زاویه بوده و پس از پردازش، مختصات x و y آن را نمایش می دهد که احتمالاً مربوط به فاصله افقی و ارتفاع است.

کاشف-1

این رادار که با نام TM-ASR-1 نیز معرفی شده است توان خروجی 800 کیلووات داشته و با توجه به برد خود به عنوان رادار هشدار ثانویه بکار می رود. با توجه به فرکانس مورد استفاده، کاشف توانایی کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین مانند پهپادهای کوچک و موشک های کروز را هم دارد. برای تضمین عملکرد بالای کاشف در فضای نبرد قابلیت مقابله با جنگ الکترونیک(ECCM) نیز برای آن ایجاد شده است.

کاشف-1 در زمینه تصویر؛ سامانه نصب شده روی خودروی جلویی نیز ظاهراً یک رادار است

پس از کشف هدف و ردیابی آن، رادار اطلاعات را به مرکز فرماندهی و کنترل ویا آتشبارهای پدافند هوایی ارسال می کند. آنتن این رادار که از نوع سهموی(Parabolic) است قابلیت گردش 360 درجه و با سرعت های دورانی 3، 6 یا 12 دور بر دقیقه را به تناسب موقعیت راهکنشی(تاکتیکی) و حضور تهدیدات در منطقه مدنظر دارد. کاشف همچنین نقشه ای از کلاتر(بازتاب های عوارض سطحی) داده و می تواند مناطق حساس را به صورت تقویت شده در نمایشگرهای چندمنظوره خود نمایش دهد. کاشف توانایی کشف اولیه بیش از 100 هدف و ردیابی در حین جستجوی 20 هدف را دارد.

تمامی زیرسامانه های این رادار شامل مولد برق، اتاق خدمه و سامانه های پردازش و کنترل و ارتباطات و اجزای مکانیکی بازکردن و حرکت دادن رادار در یک کامیون مستقر شده اند که یکی از عوامل تحرک بالای این مجموعه است. قابلیت این رادار در آماده شدن به کار و یا خروج از وضعیت کاری برای حرکت به منطقه ای دیگر بسیار بالا بوده و در زمان کمتر از 30 دقیقه آماده به کار می شود. متوسط زمان بین دو ایراد در کاشف-1 بیش از 1000 ساعت و متوسط زمان لازم برای تعمیر ایراد در آن کمتر از 30 دقیقه است. در نتیجه علاوه بر افزایش اطمینان پذیری آن، کارکردن و تعمیرات لازم نیز در زمان کوتاهی انجام شده و رادار به چرخه عملیاتی باز می گردد. این رادار در محیطی با سرعت باد 25 متر بر ثانیه(90 کیلومتر بر ساعت) و رطوبت 95% توانایی کارکرد دارد.

کاشف-2

نسل دوم از این خانواده از رادارهای ایرانی، کاشف-2 است که با بهسازی های مختلف بر روی کاشف-1 بوجود آمده است. برد نهایی این رادار تا 200 کیلومتر بوده که حدود 33% افزایش  نسبت به نسل قبلی را نشان می دهد. کاشف-2 توانایی ردگیری و ثبت اطلاعات تا 1000 هدف را دارد که افزایش 900 درصدی آن نسبت به نمونه پیش از خود بسیار قابل توجه است. همچنین برق مصرفی آن 30 کیلووات است.

فرستنده و گیرنده در این رادار کاملاً از زیرسامانه هایی با فناوری حالت جامد بهره مند شده اند که باعث افزایش قابلیت های عملیاتی و همچنین افزایش اطمینان پذیری زیرسامانه های مربوطه می شود. از اینرو قطعاً فاصله بین دو بروز ایراد در کاشف-2 بیشتر از نسل قبلی شده است.

آنتن رادار کاشف-2

یک تفاوت مشهود ظاهری در دو نسل کاشف، آنتن رادار آنها است که در نسل دوم به جای آنتنی با سطح یکپارچه از سطح مشبک استفاده نموده اند. هر دو نوع آنتن ها از سه تکه متصل به هم تشکیل شده اند که در حال حرکت از هم باز شده و در طرفین و بالای خودروی حامل قرار می گیرند.

کاشف-2 با آنتن های جمع شده در حال حرکت در رژه

آنتن کاشف-2 به دلیل مشبک بودن، جرم کمتری داشته و در نتیجه به توان الکتریکی کمتری برای چرخش نیاز دارد و دوام اجزای متحرک آن نیز بیشتر گردیده و مقاومت آن در برابر باد نیز تا حدودی بهبود می یابد.

کاشف-2؛ تفاوت هایی با آنتن معمول تر کاشف-2 دیده می شود

در مجموع رادارکاشف-2 به عنوان نمونه ای میانبرد، پرتحرک، سرعت آماده شدن بالا، ظرفیت عملیاتی بالا و قیمت مناسب که ساخت تعداد کافی از آن را ممکن می سازد در حلقه های میانی پدافندی قابلیت استقرار در نواحی مختلف را داشته و با توجه به اتصال از طریق خطوط امن انتقال داده به شبکه یکپارچه کنترل و فرماندهی هوشمند مرتبط بوده و پوشش کارآمدی را به وجود می آورد.

خانواده رادارهای کاشف علاوه بر کاربرد به فرم مونواستاتیک در رژه نیروهای مسلح به صورت گیرنده و فرستنده جدا از هم نیز مشاهده شده اند که نشان دهنده استفاده از این رادارها در شبکه پدافند هوایی کشور به حالت بایاستاتیک ویا مولتی استاتیک است. البته در قسمت های بعد گزارش نیز یک نوع رادار که عملکرد بایاستاتیک دارد را با جزئیات معرفی خواهیم نمود. در مجموع باید گفت کاشف های ایرانی از اجزای مهم شبکه دفاع هوایی کشور برای ردگیری اهداف پنهانکار بوده و با تحرک بالای خود در نواحی لازم مستقر می شوند.

رادار ملی

اولین نمونه راداری که به صورت بومی طراحی و ساخته شد رادار ملی است. این رادار در کنار گیرنده‌های دیجیتالی «ناظر 1 و 2» که به سامانه های راداری موجود در آن زمان افزوده شدند ساخته شد.

در سال 1377 مقدمات طراحی و تولید رادار ملی به وجود آمد. بر همین اساس از این سال تلاش‌های فراوانی انجام گرفت که در نهایت به طراحی و ساخت رادار ملی منجر شد.

نتیجه تحقیقات کارکنان مجرب رادار پیرامون فناوری های روز دنیا باعث شد تا رادار ملی با شرایط برد بسیار بالا و تفکیک‌پذیری فاصله‌ای و زاویه‌ای بسیار خوب و از همه مهم‌تر برای قطع وابستگی از دنیا ساخته شود. در واقع با توجه به ساخت داخل بودن این رادار برد بلند امکان پوشش سطح گسترده ای از کشور که قبلاً مقدور نبود با ساخت تعداد کافی از آن ممکن شد.

رادار ملی

مهم‌ترین مزیت رادار ملی، راحتی کار برای تیم فنی و فرآیند تعمیراتی است زیرا این رادار به دلیل استفاده از فناوری های نوین به سرعت عیب‌یابی و رفع عیب می‌شود. مزیت دیگر آن آسایش تیم عملیاتی است زیرا این رادار علائم(اسکوپ‌) بسیار روشن و واضحی دارد و کاربر آن، اهداف مورد نظر را از بین اهداف ثابت به راحتی پیدا می‌کند. مزیت دیگر رادار ملی خودکار شدن بسیاری از عملکردهای آن است بطوریکه به راحتی به شبکه مکانیزه و یکپارچه پدافند‌ هوایی کشور متصل می‌شود.

محدودیت رادار ملی بویژه در مورد محدودیت‌های راه‌اندازی، نسبت به رادارهای موجود کمتر است. درحال حاضر رادار ملی حداقل در شرق، شمال و غرب کشور وارد خدمت شده و به عنوان بخشی از زنجیره نظارت هوایی در فواصل طولانی و هشدار زودهنگام به کار می رود.

رادار ملی نشان داده است که شرایط جوی در کارکرد آن تأثیر بسیار اندکی دارد و در تمام فصول سال و انواع محیط های مرطوب، کوهستانی و حتی کویری ازمایش شده و کمترین ایراد و محدودیت را نسبت به رادارهای موجود نشان داده است. این رادار هم برای اخطار اولیه و هم برای رهگیری هوایی کاربرد دارد و داده های تولیدی توسط آن به مراکز فرماندهی و آتشبارهای عملیاتی ارسال می شود تا سریع ترین واکنش نسبت به شرایط نشان داده شود.

80 درصد طراحی رادار ملی توسط متخصصان پدافند هوایی و مابقی آن با کمک سایر مجموعه های علمی و صنعتی کشور به انجام رسیده است.

برد رادار ملی در حدود 450 کیلومتر است که آن را در رده رادارهای برد بلند هشدار زودهنگام قرار می دهد. آنتن رادار آن ساختاری سه تکه و میله ای-شبکه ای دارد. در نتیجه از جرم آنتن کم شده و مقاوت آن در مقابل باد نیز مناسب است. این رادار از نوع ثابت است که در مواضع مشخص راداری نصب شده و به نظر می رسد که نوع نیمه متحرک یدک شونده نیز داشته باشد.

رادار ملی

در واقع هر چند که در دهه 50 انواع رادارهای انگلیسی و آمرکایی، توپ‌های روسی و سامانه‌های هوایی انگلیسی، آمریکایی و سوئیسی و بعد از جنگ نیز سامانه‌های روسی و چینی وارد کشور شد اما تنها راه به کارگیری این سامانه‌ها نگهداری و تعمیر آنها با توانمندی های بومی بود. این اقدامات بود که توانایی ساخت یک رادار کامل را نشان می داد که در عمل با ساخت رادار ملی اثبات شد.

رادار علیم

این رادار یکی از نمونه های رادار پسیو ساخته شده در کشور است. رادارهای پسیو بدون انتشار امواج و با دریافت بازتاب های راداری ناشی از فرستنده های دیگر کار کشف اهداف را به انجام می رسانند. این فرستنده ها شامل طیف وسیعی است از جمله امواج فرستنده های رادیو و تلویزیون.

این نوع رادارها مزایای قابل توجهی دارند؛ از جمله توانمندی ویژه در کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین و اهداف پروازی در ارتفاع و سرعت کم. همان طور که پیش تر نیز درباره عملکرد رادارهای بایاستاتیم و مولتی استاتیک گفته شد، دریافت امواجی که توسط هواگردهای پنهانکار به سمتی غیر از فرستند منحرف شده اند یکی از روش های کشف این گونه هواگردها است. رادارهای پسیو هم در واقع نوع خاصی از رادارهای مولتی استاتیک بوده و در نتیجه در کشف این اهداف موفق هستند.

همچنین مواد به کار رفته در هواگردهای پنهانکار نسبت به امواج با طول موج بلند کارایی نداشته و مانند یک هدف معمولی دیده می شوند. به همین دلیل امواج رادیویی، تلویزیونی و تلفن های همراه برای کشف این وسائل مفید هستند. رادارهای پسیو با دریافت بازتابهای ناشی از این فرستنده ها کار کشف و ردگیری اهداف را به انجام می رسانند.

علیم در حالت آماده به کار

از دیگر مزیت های رادارهای پسیو هزینه تولید کمتر و هزینه عملیاتی پائین به علت نبود فرستنده و اجزای مکانیکی متحرک است. البته این نوع رادارها  به توان پردازشی بالایی به علت ماهیت متنوع امواج دریافتی نیاز داشته و دست کم 6 مرحله کار پردازش داده های دریافتی باید صورت گیرد تا کار ردگیری هدف، به انجام برسد. بنابراین ساخت رادار علیم در وهله نخست نشان دهنده توانمندی بالای متخصصان کشور در زمینه های رایانه و پردازش است.

همچنین رادارهای پسیو به دلیل اینکه انتشار امواج ندارند توسط سامانه های دشمن کشف نشده و در نتیجه از حمله دشمن در راستای سرکوب پدافند هوایی مصون باقی می مانند. کمتر بودن اجزای مورد نیاز برای راه اندازی سامانه نیز به حفاظت و احتفای بهتر این نوع رادارها کمک می کند. بدین ترتیب این رادارها در نواحی نزدیک به دشمن نیز قابل استقرار هستند.

رادار علیم ساخت ایران، بردی بین 250 تا 300 کیلومتر دارد که برای کشف و کمک به شکار سریع اهداف ارزشمندی چون جنگنده ها و هواپیماهای ضربتی رادارگریز و همچنین موشک های کروز که به طور معمول در ارتفاع کمتر از 20 متری سطح زمین پرواز می کنند ابزار ارزشمندی در دستان رزمندگان اسلام است.

رادار پسیو

گیرنده ی اصلی این سیستم به گستره ی وسیعی از آنتن ها و دیش های گیرنده ی رادیویی در باندهای مختلف مجهز است که از جمله ی آن میتوان به 4 آنتن در باندهای UHF ، VHF و SHF  با حساسیت 110 تا 155 دسیبلی ، یک گیرنده ی 36 کاناله ی تنظیم شده که قابلیت کشف ، شناسایی و طبقه بندی امواج در بازه ی 0.1 تا 18 گیگاهرتزی با ورودی بینهایت و قابلیت ردیابی مداوم در طول کل باندها و دو دیش رادیویی اشاره کرد . سازندگان این سیستم اظهار داشته اند با این گستره ی وسیع دریافت امواج ، هیچ دستگاه رادیویی نظامی از گیرنده های این سیستم در امان نیست .

گفتنی است تمامی پروسه ی کشف تا پردازش اهداف توسط این سیستم بصورت خودکار انجام میشود و سیستم تنها نیاز به یک اپراتور که از یک کامپیوتر شخصی (که در نمایشگاه دارای سیستم عامل Windows 98 بود!) دارد .

یک ویژگی اصلی این سیستم قدرتمند ، که میتوان آنرا یک رادار اخطار زودهنگام قوی دانست . اینست که بجای تکیه بر امواج یک فرستنده راداری ، با استفاده از سنسورهای قوی ، از تشعشعات ساطع از خود هدف برای کشف آن استفاده میکند . این خاصیت تقریبا هر هواپیمایی (حتی هواپیماهای پنهانکار) را در معرض کشف قرار میدهد که این یعنی تمام فناوری پنهانکاری (که برای مقابله با امواج فرستنده های راداری طراحی شده است) بی اثر خواهند بود . هر هواپیمایی (حتی هواپیماهای Stealth) بدون سامانه های راداری و ارتباطی ، نابینا و ناشنوا خواهند بود و نمیتوانند عملیات هوایی خود را با موفقیت انجام دهند . این یک ضربه ی بزرگ برای آمریکا که بیشتر توان بازدارندگی اش با تکیه بر پنهانکاری (Stealth) و ضربات هوایی غافلگیر کننده است ، به حساب میاید .

از طرف دیگر ، این سیستم با حذف فرستنده های راداری (illuminator ها) که هدف اصلی موشکهای ضد رادار (ARM) و هواپیماهای جنگ الکترونیک است . عملا در مقابل حملات هوایی بر اساس شناسایی الکترونیکی مصون است و میتواند با فراغ بال ، به امواج ساطع شده از هواپیماها "گوش" دهد که مزیت بزرگی برای سیستم های پدافندی است . این یعنی شما میتوانید دشمن را از لحظه ی برخاست از باند تا فرود کشف و دنبال کنید ، بدون اینکه کشف شوید ! سیستم میتواند از فرستنده های رادیویی دیگر سامانه های راداری هم برای کشف هدف استفاده کند .

هرچند این اولین بار نیست که سیستمی رادیومکانیابی با استفاده از این تکنیک ساخته میشود . اما Kolchuga نسبت به تمامی رقبای غربی و شرقی خود مثل سیستم روسی Vega یا سیستم پسیو Vera در زمینه سرعت و توانایی پردازش و طبقه بندی و برد کشف اهداف ، یک سر و گردن بالاتر است . یکی از چالشهای همیشگی این سیستمها ، استفاده از سنسورهای قدرتمند برای داشتن سیگنال ورودی خوب است بطوریکه سامانه برای داشتن یک تصویر دقیق از هدف ، باید حداقل از دو گیرنده ، سیگنال ورودی قابل قبول از هدف داشته باشد که Kolchuga توانسته با استفاده از سنسورهای قدرتمند رادیویی بر آن غلبه کند .

گفتنی است طبق گزارش مجله ی دفاعی Jane در سپتامبر 2006 ، تعداد نامعلومی از این سامانه ها به ارزش هر کدام 25 میلیون دلار به ایران فروخته شده اند ، هرچند دولت اوکراین در آن زمان این گزارش را انکار کرد . اما در صورت صحت این گزارش ، ویژگی اصلی دکترین حمله ی هوایی احتمالی آمریکا یا اسراییل به ایران ، یعنی پنهانکاری و غافلگیری بطور کامل از بین میرود .

رادار کیهانی-ماورا افق

هر چه اهداف هوایی در فاصله بیشتری از رادار باشند، باید ارتفاع پروازی آنها نیز برای دیده شدن توسط رادار بیشتر باشد. مشکل اصلی در کشف اهدافی که در ارتفاع پائین پرواز می کنند انحنای سطح زمین است. مسیر حرکت امواج الکترومغناطیس رادار، مستقیم است در حالیکه سطح زمین انحنا دارد و امواج در اغلب محدوده های فرکانسی با ادامه دادن به مسیر مستقیم خود، از سطح زمین فاصله می گیرند.

تأثیر این انحنا از حدود 30 کیلومتری شروع می شود  و  اجسام در فواصل دورتر از این محدوده، رفته رفته در نقطه کور رادار قرار می گیرند. به عبارت ساده تر اجسام دورتر از 40 کیلومتر نمی توانند درخط دید مستقیم رادارهای مستقر بر روی زمین که ارتفاع آنتن رادار آنها متعارف است قرار گیرند. به عنوان مثال برای دیدن یک هدف سطحی در فاصله چند صد کیلومتری باید رادار را چند هزار متر بالا برد که در عمل محدودیت های زیادی بوجود می آید.

یکی از راه های کشف و تشخیص اهداف سطحی در فاصله دور استفاده از رادارهای افق نگر تا OTH است که در دو نوع آسمانی و سطحی هستند.

عملکرد رادارهای ماوراء افق

در رادارهای افق نگر آسمانی امواج اچ-اف(فرکانس پائین و طول موج بالا) را به لایه یونوسفر جو که از ارتفاع 85 کیلومتر تا 600 کیلومتری است می تابانند. با برخورد امواج به این لایه که منجر به شکست و بازگشت آنها به سمت زمین می شود محدوده های دور  و وسیعی قابل پوشش است. این نوع رادارها برای نظارت بر مناطق دور دست از 500 تا 4000 کیلومتر و بالاتر در مساحت های بسیار بزرگ مناسب هستند.

این رادارها دارای شبکه ای از آنتن های فرستنده و گیرنده بوده و به دلیل ماهیت شبکه ای و گسترش سامانه های خود قابلیت حمل و نقل و جابجایی بالایی ندارند. هزینه تمام شده رادارهای افق نگر آسمانی بسیار زیاد بوده و معمولاً در سطح پروژه های ملی کشورها تعریف می شوند. کاربرد غیرنظامی این رادارها در اموری از جمله اقیانوس شناسی وکنترل ترافیک دریایی و کاربرد نظامی آن ها در بخش هشدار اولیه سامانه های دفاع موشکی بالستیک و کروز است. این نوع رادارها برای فواصل زیر 500 کیلومتر مناسب نبوده و سابقه چندانی از آنها در این فاصله به چشم نمی خورد.

نمونه ای خارجی از رادارهای ماوراء افق

رادارهای افق نگر سطحی که در باند فرکانسی اچ-اف عمل می کنند و به اچ-اف-اس-دبلیو-آر معروفند برای تشخیص اهداف سطحی تا فاصله 500 کیلومتر مناسب هستند. در این سامانه امواج اچ-اف با استفاده از چند خاصیت فیزیکی به جای خط مستقیم، مسیر منحنی زمین را طی کرده و بازمی گردند.

این نوع رادارها در مقایسه با رادار افق نگر آسمانی از شبکه و محدوده پیاده سازی کوچک تری برخوردارند. این نوع رادارها کاربردهای بسیار وسیع غیرنظامی دارند لذا دسترسی به قطعات و تجهیزات آن آسان تر به نظر می رسد. همچنین سوابق این نوع رادار در کشورهای زیادی وجود دارد. امروزه این نوع از رادارهای افق نگر سامانه های مناسبی برای بخش هشدار اولیه تهدیدهای کروز هستند.

رادارهای افق نگر معمولاً به لحاظ سخت افزاری پیچیدگی کمتری نسبت به رادارهای فرکانس بالاتر دارند اما به لحاظ نرم افزاری و پردازش بسیار پیچیده هستند. دقت اندازه گیری این رادارها به اندازه رادارهای دیگر نیست  و استفاده از آنها تنها در بخش هشدار اولیه مطرح است. بیشتر این رادارها قابلیت حمل و نقل پائینی دارند و معمولاً به صورت ثابت مورد استفاده قرار می گیرند.

کشوری که از رادار افق نگر استفاده می کند در واقع قادر است تحرکات کشورهای منطقه پیرامون خود را بر روی خاک آن ها مورد پایش لحظه ای قرار دهد.

نمونه هایی از این نوع رادارها در کشورمان در حال توسعه است که از آن با نام «رادار کیهانی» یاد می شود. طبق مصاحبه های فرماندهان نیروهای مسلح این رادارها حداقل در دو برد مختلف در حال آماده سازی هستند که دوربردترین نوع آنها بیش از 3000 کیلومتر را پوشش می دهد. اقدامات زیر ساختی و مکان‌یابی این رادارها صورت گرفته و برخی از آزمایش های میدانی نمونه اولیه آن در سال گذشته به انجام رسیده است.

همچنین براساس مکان‌یابی و طرح های عملیاتی، تعداد کافی از این سامانه در محل‌های عملیاتی مستقر و بنابراین بیش از یک مجموعه از این رادارها به خدمت گرفته خواهد شد. همچنین اعلام شده با استفاده ترکیبی از این رادار و سامانه های دیگر دقت مکانیابی اهداف به میزان بسیار بالایی بهبود یافته و در نتیجه ردگیری اهداف نیز تحقق می یابد.

با استفاده کشور از چنین سامانه ای امکان بکارگیری اصل غافلگیری در تهاجم احتمالی به کشورمان به میزان بسیار زیادی کاهش می یابد و برخاستن دسته های هواپیماهای جنگنده از فرودگاه ها یا ناو هواپیمابر، شکیل موشک های کروز و پرواز هواپیماهای بمب افکن قابل ردگیری خواهد بود به خصوص این نکته را باید در نظر داشت که بیشترین برد موشک های کروز دشمن کمتر از برد رادار کیهانی ایرانی است و با توجه به سرعت این موشک ها فرصتی برای تصمیم گیری و حتی نقل و انتقال برخی از سامانه های پدافندی بدست می دهد.

همچنین باید توجه داشت در بخش کشف زودهنگام تهدیدات هوایی(و نه ردگیری دقیق برای هدایت آتش) رادارهای کیهانی می توانند تا حدود زیادی خلأ نبود راداهای هواپایه هشدار زودهنگام(آواکس)را پر کنند.

به گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران (econews.ir)، " فرامرز روح‌افزا " جانشین سابق معاون عملیات قرارگاه پدافند هوایی با بیان اینکه قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا همواره با بخش صنعتی و دانشگاهی کشور مشارکت داشته است، گفت: این همکاری منجر به تولید سامانه‌های جدید و پیشرفته در قرارگاه پدافند هوایی ارتش شده که در خط عملیاتی قرار گرفته‌اند.
سامانه بومی باور 373 مدل پیشرفته S300
وی با اشاره به خودداری روسیه از تحویل سامانه موشکی اس 300 به نیروهای مسلح ایران تأکید کرد: بعد از عدم تحویل سامانه اس 300 به جمهوری اسلامی ایران به این نقطه رسیدیم که باید روی پای خودمان بایستیم لذا نیروها و متخصصین با همفکری یکدیگر تصمیم گرفتند سامانه باور373 را در حوزه درگیری تولید کنند که بسیار پیشرفته‌تر از سامانه S300 است.
جانشین سابق معاون عملیات قرارگاه پدافند هوایی تاکید کرد که ساخت سامانه باور373 در روند بسیار روشن و شفاف رو به جلوست.
عملیاتی‌شدن رادارهای ماورای افق با برد 3هزار کیلومتر
عضو گروه مطالعات قرارگاه پدافند هوایی ارتش به توانمندی‌های قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا در حوزه کشف اشاره کرد و گفت: در این بخش سامانه های شنود الکترونیک و رادارهای خوبی تولید شده است.
روح افزا به پیشرفته‌ترین نوع سامانه‌های درگیری اشاره و تأکید کرد: هم اکنون "رادارهای ماورای افق" با برد سه هزار کیلومتر در قرارگاه پدافند هوایی ارتش ساخته شده و در خط عملیاتی قرار گرفته است.
جانشین سابق معاون عملیات قرارگاه پدافند هوایی ارتش همچنین به سامانه‌های قرارگاه پدافند در حوزه شناسایی اشاره تأکید کرد: هم‌اکنون در بخش شناسایی، سامانه‌های اتوماسیون و خودکار ساخته شده که روند شناسایی هواپیماهای و سامانه‌های دشمن را به صورت کاملا خودکار انجام می‌دهد.

قابلیت راداری رادار ماورا افق

رادارهای کاوش/جویا/هادی

این سه رادار از اجزاء سامانه پدافند هوایی موشکی مرصاد هستند. در این سامانه رادار جستجو و کشف هدف «کاوش» کار یافتن اهداف را بر عهده دارد. اهداف کشف شده دسته بندی و ارزیابی شده و اطلاعات به واحد فرماندهی و کنترل ارسال می شود. رادار جستجوگر ارتفاع پست «جویا» نیز برای کمک به کشف و ردگیری اهدافی که در ارتفاع پایین پرواز می کنند ایفای نقش می کند.

با کمک این رادار مرصاد توانایی انهدام اهداف پروازی در ارتفاع پایین را نیز دارد. با تشخیص مرکز کنترل آتش سامانه، وظیفه ردگیری و قفل روی اهدافی که خطرناک تر تشخیص داده می شود به رادار ردگیر «هادی» سپرده شده و این رادار که سامانه های الکترواپتیکی نیز با آن همراه و هماهنگ و روی آن نصب شده اند کار تأمین اطلاعات لازم برای هدایت موشک نیمه فعال راداری را به سمت هدف تا لحظه اصابت به آن به انجام می رساند.

رادار کاوش

سامانه مرصاد قابلیت شناسایی هدف در فاصله 150 کیلومتری توسط رادار کاوش، قفل نمودن روی آن در فاصله 80 کیلومتری و مورد هدف قراردادن آن در بیشینه برد 45 کیلومتری را دارد. در مورد رادار کاوش نیز باید به این نکته اشاره کرد که نسبت به نمونه قبلی یک آنتن سفید رنگ هم به بالای آنتن اصلی اضافه شده که مربوط به سامانه تشخیص دوست از دشمن است.

رادار هادی

با توجه به تهدیدات روز که اهداف با سطح مقطع راداری(RCS) کم هستند، در طراحی این سامانه تلاش زیادی شده است تا قابلیت درگیری مؤثر با این تهدیدات ایجاد شود که منجر به ایجاد توانایی کشف اهداف با سطح مقطع بسیار کم در حدود 0.5 مترمربع و در فاصله 110 کیلومتری شده است. با این ویژگی اغلب موشکها، پهپادها و هواپیماهای جنگنده نسل چهارم پیشرفته به اهدافی عادی برای مرصاد تبدیل می شوند.

به عنوان مثال برای سطح مقطع راداری جنگنده اروپایی تایفون(که اخیراً توسط عربستان سعودی به خدمت گرقته شده) اعدادی در حدود 0.014 تا  0.42 را ذکر کرده اند که توسط مرصاد قابل کشف خواهد بود زیرا محاسبات با فرمول های پایه ای کارکرد رادارها نشان می دهد سامانه ای که هدف 0.5 مترمربعی را در 110 کیلوکتری کشف می کند هدفی با سطح مقطع راداری 0.01 مترمربع را در برد بیش از 40 کیلومتر کشف خواهد کرد از اینرو با اضافه کردن قابلیت هایی نظیر شبکه کردن سامانه های راداری مرصاد با هم این قابلیت از بعضی جنبه ها افزایش نیز خواهد یافت.

رادار جویا

رادارهای این سامانه دارای قابلیت های بالایی در زمینه اقدامات متقابل الکترونیکی(ضد جمینگ) بوده و در نتیجه از پایداری بالایی در محیط نبرد برخوردار هستند.
با توجه به تولید بومی سامانه مرصاد تعداد کافی از آن در دسترس یگان های عملیاتی بوده و در نواحی مختلفی از نزدیک مرز گرفته تا عمق کشور قابل استقرار هستند.

رادار الوند

الوند نام سامانه راداری است که بنابر اعلام مسئولان مربوطه در سه رده برد شامل برد کوتاه، متوسط و بلند ساخته شده است. حداقل دو نوع از آنها با تکمیل تمامی آزمایش ها وارد یگان های قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء شده اند. این رادار به سامانه های ضدجمینگ جدید مجهز بوده که مطابق با نیازهای روز طراحی شده است.

با تولید این نوع رادار که به نوبه خود اقدامی مهم و قابل توجه به شمار می رفت، تابوی ساخت تجهیزات پیشرفته ای همچون رادار در نیروهای مسلح کشورمان شکسته شد که پس از چند سال، نسلهای جدیدی از رادارهای ایرانی با نام های مطلع الفجر و کاشف به نمایش در آمد.

با توجه به نیازهای متنوع نیروهای مسلح کشورمان در این بخش، متخصصان و کارشناسان دفاعی جمهوری اسلامی ایران اقدام به طراحی و ساخت انواع دیگری از رادارها را کرده اند که در مقایسه با نمونه های خارجی آن نیز از توانمندی قابل توجهی برخوردار است. آخرین نمونه تولید شده از رادارهای ایرانی «الوند» نام دارد که تست های عملیاتی آن نیز اخیرا به پایان رسیده و وارد یگان های پدافند هوایی شده است.

این رادار که حاصل تلاشهای مشترک معاونت جهاد خودکفایی و معاونت فناوری اطلاعات قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء است در ۳ نوع کوتاه برد، متوسط و بلند طراحی و ساخته شده است که دو نوع آن با تکمیل تمامی آزمایشات وارد یگانهای این قرارگاه شده و نوع دیگر نیز تا پایان امسالعملیاتی خواهد شد.

رادار ایرانی الوند

رادار پروژه عصر

پروژه عصر، رادار هوایی دیجیتالی است که در باند S عمل کرده و نیاز عمده یگان‌های شناور کشور در رده ناو و بالاتر را در زمینه هشدار اولیه هوایی برطرف می کند. باند S برای کار در محیط های دریایی و شرایط مختلف آب و هوایی بسیار مناسب بوده و طول موج آن بین 8 تا 15 سانتیمتر است. در این رادار از آنتن مسطح استفاده شده است که از نظر مشخصات عملکردی بهتر بوده و امروز بیشتر رادارهای پیشرفته از چنین آنتهایی استفاده می کنند.

نیروی دریایی ارتش، طی مراسمی با حضور فرمانده نیروی دریایی، رئیس اداره عقیدتی سیاسی و جمعی از فرماندهان و معاونین از رادار هوایی با عنوان پروژه "عصر " رونمایی شد.

امیردریادار حبیب‌الله سیاری فرمانده نیروی دریایی ارتش در این مراسم با بیان اینکه توان پدافند هوایی همیشه مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده است، گفت: معظم‌له در سال گذشته فرمودند: "نیروی دریایی نیاز است به تقویت پدافند هوایی خصوصا در ناوگان جنوب بپردازد ".

وی افزود: با توجه به اینکه اولین قدم در تقویت پدافند هوایی داشتن یک رادار هوایی قوی است، پروژه عصر هم پیرو فرمایشات فرمانده معظم کل قوا و به دست توانمند متخصصان جهاد خودکفایی نیروی دریایی ساخته شده است.

دریادار سیاری ادامه داد: پروژه عصر، رادار هوایی است که در باند S می‌تواند نیاز عمده یگان‌های شناور ما را در هشدار اولیه هوایی تامین کند.

فرمانده نیروی دریایی ارتش در پایان اظهار داشت: این رادار صد در صد بومی بوده و برای اولین بار در کشور از آنتن مسطح در آن استفاده شده است که به ناوگان قدرتمند زیردریایی ارتش افزوده خواهد شد.

رادار غدیر

سامانه راداری غدیر با برد 1100 کیلومتر و ارتفاع قابل پوشش 300 کیلومتر برای اولین بار در سال 1390 مورد استفاده عملیاتی قرار گرفت.

این رادار برای کشف اهداف هوایی، هواپیماهای رادارگریز، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک و نیز ماهواره‌های در مدار پایین(لئو) طراحی و ساخته شده است.

این سامانه توانایی کشف موشک‌های سریع بالستیک را نیز داشته که در این زمینه در رزمایش پیامبر اعظم-6 مورد استفاده قرار گرفت.

رادار طارق

این رادار با هدف ایجاد یک رادار زمینی برد کوتاه قابل حمل توسط نفر طراحی و ساخته شد.

پس از دو نمونه اولیه با تلاش متخصصان دانشگاهی نمونه سوم این رادار برای تولید آماده گردید. برد آشکارسازی این رادار جمع و جور برای انسان 4.5 کیلومتر، برای خودرو 8 کیلومتر و برای بالگردها 6 تا 8 کیلومتر است.

بیشینه خطای طارق در برد 50 متر و در زاویه سمت، 4 درجه است. آنتن آن از نوع میکرواستریپ آرایه‌ای بوده و بیشترین مقدار توان برای فرستنده تنها به 10 وات می رسد.

این رادار در باند ایکس کار کرده و بازه سرعت شیء قابل ردگیری توسط آن بین 3 تا 200 کیلومتر بر ساعت معدل 83 سانتیمتر بر ثانیه(نزدیک به سرعت راه رفتن انسان) تا 55.6 متر بر ثانیه است.

طارق نیز می تواند به شبکه راداری کشور متصل شده و می تواند از راه دور کنترل شود. همچنین می توان از طارق در سامانه های کنترل آتش استفاده کرد.

جرم کل مجموعه این رادار شامل آنتن، سه پایه و سامانه پردازشگر کمتر از 30 کیلوگرم است که حمل آن را توسط یک تا دو نفر ممکن می سازد.

رادار بصیر 110

این رادار نیز برای استفاده در مأموریت های مراقبت زمینی و پایش مرزها ساخته شده است.

با کمک داده های تولیدی این رادار کار مدیریت منطقه تحت پوشش و دیده بانی سامانه ای ممکن شده و حتی نوع اهداف نیز تشخیص داده می شود. این رادار دارای انواع مختلفی از جمله نمونه های 110بی/دی/پی و پی- اس است.

این رادار به سامانه مکانیابی جهانی نیز مجهز بوده و توانایی تشخیص سرعت اهداف را دارد. شبکه سازی و کنترل از راه دور، فرستنده و گیرنده از نوع نیمه هادی، برخورداری از کنسول و سامانه پردازش رایانه ای و کارکرد در باند ایکس از دیگر قابلیت های رادار بصیر است.

باند ایکس شامل طول موج 2.5 تا 4 سانتیمتر و فرکانس 8 تا 12 گیگاهرتز بوده و به دلیل مشخصات الکترومغناطیسی خود توانایی تشخیص اهداف کوچک را دارد و معمولاً خود این رادارها نیز سبک و کوچک هستند.

بصیر نیز به همین دلیل قابلیت حمل شدن توسط نفرات و خودرو را دارد و ده ها دستگاه از آن توسط نیروی انتظامی در امر پایش مرزها به کار می رود. نمونه هایی از بصیر روی خودروهای تاکتیکی سبک و متوسط نیز نصب شده اند و بنابراین از قابلیت تحرک بسیار بالایی برخوردار هستند.

برد آشکارسازی بصیر برای نفر پیاده 6 کیلومتر، برای خودروی سبک 12، خودروی سنگین 20 و برای بالگردها 25 کیلومتر است و با توجه به تسلیحات محموله در بالگردهای دنیا که بردهای بسیار کمتر از 25 کیلومتر دارد، بصیر در صورت نیاز می تواند در نقش هشدار زودهنگام برای واحدهای پیاد در خطوط مقدم ایفای نقش کرده و به هدفگیری سریعتر سامانه های توپخانه ای و موشک های دوش پرتاب کمک کند.

GSR-110

این رادار 25 کیلوگرمی نیز از جمله رادارهای کوتاه برد با مأموریت اصلی مراقبت زمینی است. برد آشکارسازی آن برای خودروهای سبک و کوچک تا 5 و برای خودروهای سنگین تا 6.4 کیلومتر است.

آنتن این رادار توانایی گردش 360 درجه در راستای افقی را داشته و سرعت هدف قابل تشخیص برای آن بین 3 تا 100 کیلومتر بر ساعت است.

جرم کلی رادار با تجهیزات جانبی 30 کیلوگرم است. از دیگر ویژگی های آن توانایی بالا در مقابله با جنگ الکترونیک، احتمال ردگیری شدن کم، فیلتر پردازش پالس داپلر، قابلیت تحرک بالا، آماده سازی سریع، فرستنده حالت جامد، آنتن آرایه ای میکرواستریپ، تشخیص و ردگیری اهداف به صورت دستی و خودکار، قابلیت شکل دهی دیجیتالی به موج و فشردگی پالسها، قابلیت کنترل از راه دور کامل، قابلیت نظارت بخش بخش با محور و پهنای قابل انتخاب است.

رادار افق

خانواده رادارهای افق به منظور پایش دریایی به عنوان رادار ساحلی توسعه یافتند. این رادار توانایی شبکه شدن با سامانه های راداری و پدافندی و اتصال به سامانه‌های کمک ناوبری از جمله Speed Log و GPS را داشته و توانایی ردگیری 100 هدف دریایی از جمله ویژگی های بارز افق برای راداری در این رده است.

یکی از نمونه های رادار افق در باند ایکس کار می کند که برخی از مشخصات عملکردی آن شامل توان ارسالی 25 کیلووات، سرعت چرخش آنتن 24 و 42 دور در دقیقه به صورت 360 درجه و برد اسمی 96 مایل دریایی معادل 177.6 کیلومتر است.

یکی از نمونه های رادار افق در باند ایکس کار می کند که برخی از مشخصات عملکردی آن شامل توان ارسالی 25 کیلووات، سرعت چرخش آنتن 24 و 42 دور در دقیقه به صورت 360 درجه و برد اسمی 96 مایل دریایی معادل 177.6 کیلومتر است.
نمونه هایی از این رادارهای دریایی قابلیت نصب روی شناورها را دارند و با توانایی بالای خود در کشف و تعداد بالایی هدف، قابلیت های شناورهای رزمی کشورمان را در اطلاع از موقعیت اطراف بسیار افزایش داده اند.

یک نمونه دیگر از رادارهای دریایی

رادار ثامن

نام ثامن بر روی دو نوع رادار ایرانی گذاشته شده است. یک رادار هواشناسی ثامن و دیگری یک رادار نظامی در باند وی-اچ-اف. این رادار نظامی قرار بوده رونمایی و معرفی شود. همانطور که اشاره کرده بودیم باند وی-اچ-اف از باندهای طول موج بلند است که برای کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین که رادارگریز تلقی می شوند توانمند است.

البته در زمینه رادارهای هوایی غیر نظامی چند نمونه دیگر غیر از ثامن نیز مطرح شده اند که شامل رادارهای هواشناسی و تقرب فرودگاهی هستند.

 

رادارهای آرایه فازی

دارای توانمندی های بالایی هستند که ناشی از بکارگیری فناوری های جدید است. در این رادارها برای جستجو در فضای تحت پوشش سهم عمده بجای گردش مکانیکی آنتن رادار، بر عهده تغییر در زاویه انتشار امواج است.

پویش بسیار سریع محیط (در حد میلی ثانیه)، مقاومت بالا علیه اقدامات ضد الکترونیک و کشف بسیار مشکل محل رادار توسط سامانه ‌های الکترونیکی گیرنده و هشدار راداری دشمن از جمله مهمترین ویژگی های عملکردی این رادارهای پیشرفته است. این رادارها دارای دو نوع اصلی فعال(اکتیو) و غیرفعال(پسیو) هستند که در نوع فعال، می توانند تا 1000 بار درثانیه تغییر فاز داده و در صورت بروز اشکال در گیرنده و فرستنده ها، کل رادار دچار اختلال نمی‌شود.

در این رادارها تعداد زیادی المان فرستنده و گیرنده در کنار یکدیگر قرار داشته و هر یک از آنها در واقع یک رادار کوچک هستند که در مجموع با عملکرد هماهنگ قابلیت های ویژه رادارهای آرایه فازی نظیر توانایی شاسایی همزمان ده ها و حتی صدها هدف که در فواصل و ارتفاعات مختلفی در پهنه آسمان توزیع شده اند را بوجود می آورند. رادارهای آرایه فازی الگوی مشخصی از انتشار امواج ایجاد نمی کنند در نتیجه سامانه های هشدار دهنده دشمن نمی توانند محل دقیق این رادار را مشخص نمایند.

رادارهای آرایه فازی قادر به هدایت چندین موشک علیه چندین هدف در زمان واحد بوده و چون در کسری از ثانیه تغییر فاز می‌دهند شناسائی منبع پرتو برای دشمن کاری بسیار مشکل خواهد بود. این رادارها در صورت کشف شدن توسط دشمن یا اخلال های الکترونیکی به دلیل تغییر فاز، به میزان بسیار بالائی مقاوم هستند. این رادارها در زمینه های گسترده ای ازجمله رادارهای هواشناسی، نصب بر روی جنگنده ها، ناوها و رادارهای رهگیری موشک های بالستیک قابلیت بکارگیری دارند.

در کشورمان تاکنون نوعی رادار آرایه فازی با 6400 المان و رادار زمینی غدیر با برد 1000 کیلومتر و ارتفاع تحت پوشش 300 کیلومتر ساخته شده اند. احتمال دارد رادار غدیر همان رادار با 6400 المان باشد. همچنین قرار است نمونه ای از رادارهای آرایه فازی روی ناوشکن های جماران و ولایت نصب شود.

رادار آرایه فازی نجم 802 ساخت ایران یکی از نمونه های جدید در این دسته است که یک رادار آرایه فازی با قابلیت جست ‌وجو و ردگیری چندگانه اهداف هوایی است که برای استفاده در سامانه‌های پدافند هوایی برد متوسط طراحی و ساخته شده. این رادار در حالت جستجو می تواند اهداف را در برد متوسط آشکارسازی و آنها را با بهره گیری از قابلیتTWS  ردگیری نماید.

با بهره گیری از توانایی TWS در حالی که رادار مشغول ردگیری یک یا چند هدف شناسایی شده است، بخشی از توان خود را نیز برای جستجوی مجدد اختصاص داده و در واقع هوشیاری مجموعه پدافند نسبت به فضای تحت پوشش بیشتر می شود زیرا با وجود این قابلیت در صورت حضور اهداف جدید در پهنه آسمان، سامانه از وجود آنها مطلع خواهد شد.

در حالت ردگیری با مدیریت منابع رادار و استفاده از روش شکل ‌دهی پرتو دیجیتال، رادار نجم قادر است اهداف را به صورت همزمان از فاصله متوسط ردگیری کند. با روش شکل دهی پرتو می توان امواج را در جهات مورد نظر تقویت یا تضعیف کرده، بهترین مسیر را برای سیگنال های ارسالی و مشخصات مقدار و فاز آنها را مطابق شرایط تنظیم نمود.

این رادار یکی از انواع رادارهایی است که با فناوری بومی و دانش متخصصان جوان داخلی ساخته شده و مراحل نهایی توسعه خود را طی می کند و در کنار سایر رادارهای بومی که در آینده انشاالله به آنها خواهیم پرداخت کار حفاظت هوشیارانه از آسمان ایران اسلامی را بر عهده خواهد داشت.

رادارهای LPI پایانی بر موشکهای ضد رادار

موشکهای ضد رادار یا به عبارت بهتر "ضد تشعشع" هرچند بر خلاف تصور عموم قادر نبودند و نیستند تا با یک شلیک یک سایت موشکی زمین به هوای پیشرفته را از صحنه نبرد خارج سازند، اما به هر حال از جنگ ویتنام و پیدایش موشکهای AGM-45  شرایک، تا نبرد عراق در سال 2003 یک کابوس وحشتناک برای نیروهای پدافند هوایی به شما می رفتند؛ بعد از جنگ بالکان و اثبات توانمندی سیستمهای پایه راداری برای در امان ماندن از آسیب موشکهای ضد رادار، در آخرین گام معرفی مفهومی با نام LPI به عنوان اختصاری برای عبارت Low Probabilty of Interception Radar یا رادارهایی با احتمال رهگیری پائین اخرین امیدها را هم برای استفاده موثر از موشکهای ضد رادار در صحنه های نبرد نوین نقش بر آب کرد.

 همانطور که از نام این رادارها پیداست، رادارهای LPI رادارهایی هستند که احتمال رهگیری انها توسط سیستمهای ESM بسیار پایئن است، در واقع رادارهای LPI را می توان رادارهای پنهانکار نامید. با توجه به مشخصه بارز رادار مبنی بر ارسال سیگنال، در ابتدا پنهانکاری رادارها ناممکن به نظر می رسد اما در  حقیقت این امر با استفاده از تکنیک های خاص امکان پذیر است. تکنیک هایی که برای پنهان کردن یک رادار از گیرنده های راداری به کار میرود از قرار زیر است:
1- استتفاده از آنتنهای عریض تر و یا آنتنهای آرایه فازی برای حداقل سازی تشعشعات رادار در خارج از راستای رادار
2- استفاده از حداقل توان خروجی رادار برای اجرای ماموریت
3- اجرای رژیم کنترل تشعشع و روشن نمودن رادار تنها در زمان مورد نیاز
4- استفاده از تکنیک کمپرس سازی امواج، با این روش امواج در پیک های زمانی کوتاه در یک ناحیه از فضا تجمیع می شوند که این روش علاوه بر امکان ایجاد هزاران نوع موج در یک فرکانس مشخص امکان تشخیص رفتار رادار و ثبت آن که لازمه پروسه رهگیریست را از سیستم ESM دشمن سلب می نماید
5- افزایش پهنای باند رادار و متمرکز کردن انرژی امواج رادار در یک بازه فرکانسی گسترده تر، این روش انرژی متمرکز روی هر فرکانس را کاهش می دهد لذا رهگیری رادار برای سیستمهای دشمن سخت تر می گردد
6- گسترده تر کردن مشخصه های سیگنال مانند فرکانس، فرم سیگنال و فرکانس تکرار سیگنال و جهش نامنظم و بی برنامه بین فرمهای مختلف رادار برای عوض کردن امضای رادار و جلوگیری از رهگیری آن

رادارهای LPI تا کنون در هیچ میدان رزمی حضور نداشته اند اما آزمایشات واقعی در شرایط رزمی نشان می دهد این رادارها یک دردسر واقعی برای عملیاتهای سرکوب دفاع هوایی می باشند، در واقع آزمایشات یک موسسه بریتانیایی نشان می دهد یک رادرا معمولی که در حالت عادی با استفاده از گیرنده های عادی با حساسیت منفی 60 دسی بل در برد 250 کیلومتری قابل کشف است تنها با استفاده از تکنیکهای کنترل انرژی مفهوم LPI  برد کشف خود را به کمتر از 3 کیلومتر کاهش می دهد، چنین راداری برای سیستمهای پیشرفته اخطار راداری در جنگنده ها با حساسیت منفی 40 دسی بل غیر قابل شناسایی خواهد بود.

استفاده از یک رادار LPI سه تاثیر عمده بر صحنه نبرد دارد:
1- ابزارهای جنگ الکترونیک مانند جنگنده های گراولر و یا پراولر دشمن را از کشف سیگنال رادار و ایجاد اخلال در آن عاجز می نماید
2- در صورت قفل راداری روی یک هدف مشخص، هدف از تشخیص قفل راداری سیستم LPI ناتوان خواهد بود و قل از اجرای هرگونه مانور اهتراز یا جنگ الکترونیک غافلگیرانه طعمه موشک خواهد شد،
3- رادار با توجه به امضا های متفاوت و کاهش برد رهگیری به کمتر از برد موشکهای زمین به هوا برای موشکهای ضد رادار غیر قابل رهگیری خواهد بود

 رادارهای LPI در ایران

از کشوری با سیستم رسانه ای و سیستم حفاطت اطلاعاتی نظامی مثل ایران بیان دارا بودن مفهوم LPI توسط رادارهای تولید داخل بسیار بعید است، اما در رادارهای ساخته شده یا بهینه سازی شده در ایران یک نکته برجسته وجود دارد. تمرکز اصلی در ارتقا یا تولید این رادارهای قبل از آنکه به اندازه رادار، نوع دیشها و سایر مشخصه ها باشد به دیجیتال سازی رادار و استفاده از قطعات و زیر مجموعه های جدید برای یک پارچه کردن مفاهیم اطلاعاتی در رادارها است، و این درحالی است که مفاهیم LPI به جز یک مورد یعنی اندازه دیش برای کنترل برون ریزی های رادار هیچکدام مفاهیم سخت افزاری نیستند. در بدبینانه ترین شرایط یعنی لحاظ نکردن مفاهیم LPI در رادارهای ساخت داخل رادارهای موجود با توجه به خروجی ها و کنترل گرهای دیجیتالی به سرعت می توانند به رادارهای LPI تبدیل گردند.

 کنترل تملم دیجیتال رادارهای سیستم پدافندی مرصاد

 در این میان اما یک رادار داخلی قابل توجه است، رادار آرایه پلنار سیستم دفاع ضد کروز مصباح که جدیدا معرفی گشته و عکسهای بسیار محدودی از آن موجود است با توجه به ساختار ارایه های پلنار که تمام واحدهای گیرنده و فرستنده را در یک آرایه خود به صورت مجتمع دارند و هر واحد می تواند در یک فاز خاص به اجرای مامورت بپردازد دارای خاصیت ذاتی LPI هستند زیرا هر قسمت از انرزی رادار معطوف یک فاز و یک نوع سیگنال خاص می شود لذا جمع بندی این سیگنالهای ضعیف متفاوت و با امضای متفاوت برای سیستمهای شناسایی بسیار سخت خواهد بود. طبق سخنان فرمانده نیروی دریایی رادارهای نصب شده بر روی نسل اینده ناوچه های کلاس جماران از نوع رادارهای آرایه پلنار خواهد بود.

 آخرین مورد قابل توجه در باره رادارهای LPI در ایران به یک رادار نسبتا قدیمی بر می گردد، رادار کاشف، نمونه تولید تحت لیسانس رادار باند S چینی YLC-6. این رادار در ایران یک توات بسیار مهم دارد. این رادار در داخل کشور به یک گیرنده جدا مجهز شده این گیرنده علاوه بر اینکه می تواند امواج منحرف شده توسط پنهانکارها را تشخیص دهد با قرار گرفتن در فاصله ای مناسب می تواند برد رادار را افزایش دهد و با این شیوه امکان کشف رادار را کاهش دهد، به عبارت بهتر اگر یک سیگنال عادی کاشف برای رادار از 150 کیلومتری و برای ESM دشمن با همان حساسیت رادار از 300 کیلومتری قابل شناسایی باشد، با قرار دادن این گیرنده ها در 200 کیلومتری فرستنده اصلی کاشف، می توان سیگنال برگشتی از جنگنده دشمن را در دهها کیلومتر قبل از انکه به حوضه تشخیص راداری برسد کشف نمود. این شاید ابتکاری ترین راه برای LPI سازی هر نوع راداری در جهان باشد.

 نتیجه گیری:
امروزه شناسایی امواج پنهانکار در دستور کار متخصصین پردازش سیگنال جهان است، کسی از فردای علم پردازش سیگنال خبر ندارد لذا نمی توان برای تشخیص رادارها یک حکم قطعی داد، اما قطعا در نبردهای آینده گزاره ای به نام قفل کردن روی رادار و استفاده از موشکهای ضد تشعشع علیه رادارها بی معنی خواهد بود، و شاید به همین دلیل است که نیروی های هوایی بلوک غرب به سمت استفاده از شبکه های یک پاچه اطلاعاتی و ترکیب شناسایی به وسیله ابزارهایی چون Joint STAR و بمبهای دور ایستای JASSM و GBU-39 برای عملیاتهای اینده سرکوب دفاعی حرکت می کنند. ابزارهایی که قطعا به اندازه موشکهای ضد رادار در صحنه نبرد تاثیر گذار نخواهند بود.

تهیه و تنظیم:elyas

irartesh